Μιλάμε πολύ...ή δε μιλάμε καθόλου!

Από την Αθανασία Αμηρά
ath_amira@yahoo.gr

Αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα του ανθρώπου είναι αυτό της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης, για την κατάκτηση και την κατοχύρωση του οποίου έχουν γίνει πολλοί και μακροχρόνιοι αγώνες. Αυτό το δικαίωμα είναι που προσδίδει στον καθένα μας την ιδιαιτερότητά του καθώς εξωτερικεύει χωρίς καταναγκασμό τις σκέψεις, τις ιδέες και τα συναισθήματά του. Η ελεύθερη πληροφόρηση έχει απήχηση όχι μόνο σε περιορισμένο αριθμό πολιτών αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Στις δημοκρατικές κοινωνίες το δικαίωμα της ελευθερίας λόγου αναγνωρίζεται ως ένα από τα βασικότερα δικαιώματα και το Σύνταγμα το κατοχυρώνει. Ο κάθε πολίτης, με λογική και σύνεση, σέβεται το δικαίωμα που έχει ο ίδιος αλλά και ο κάθε συμπολίτης του, έστω και αν σε κάποιες περιπτώσεις διαφωνεί στον τρόπο αντιμετώπισης διαφόρων θεμάτων και στην επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν. Με αίσθημα ευθύνης και με σοβαρότητα επιλέγει ο ίδιος τον τρόπο να εκφράσει τη συμφωνία ή την αντίρρησή του, να προτείνει ή να απορρίψει, να επικροτήσει ή να αναιρέσει τεκμηριώνοντας τη θέση του και επιχειρηματολογώντας για τη στήριξή της. Το κάθε άτομο γίνεται υπολογίσιμο στο κοινωνικό σύνολο αφού μπορεί να τροποποιεί κάποια πράγματα και να καρπώνεται τα αποτελέσματα της συλλογικής προσπάθειας. Δε χάνεται μέσα στη μάζα αλλά διατηρεί την οντότητά του και δρα ενεργητικά με την παρουσία του. Ως μέλος μιας ομάδας, κρίνοντας και κρινόμενο χωρίς φανατισμό και δογματισμό, βελτιώνεται οπότε όλη η ομάδα γίνεται ισχυρή και γόνιμη.

Όμως κάποιοι παρερμηνεύουν αυτό το τόσο θεμελιώδες δικαίωμα και του δίνουν άλλη διάσταση. Εννοούν την έλλειψη ορίων και θεωρούν ότι η ελευθερία της έκφρασης ταυτίζεται με την ασυδοσία. Δε γνωρίζουν πότε και πού οφείλουν να βάζουν φραγμούς, με αποτέλεσμα να γίνονται προκλητικοί και να εγείρουν εις βάρος τους την οργή και την αγανάκτηση. Με έπαρση και αλαζονεία, εκμεταλλεύονται το δικαίωμα που έχουν να εκφράζουν τη γνώμη τους ελεύθερα ώστε δίνουν πληροφορίες ψευδείς ή ασαφείς και πολλές φορές αλλοτριώνουν ακόμα και συνειδήσεις. Όταν δεν ακολουθούνται βασικοί κανόνες συμπεριφοράς και δεν αναγνωρίζονται αρχές και αξίες, επικρατεί η αντίληψη ότι ο καθένας μπορεί να ενεργεί αυθαίρετα καταπατώντας την ελευθερία του άλλου.
Βέβαια υπάρχουν και άλλοι που ασύστολα παραβιάζουν το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου καθώς, με την απειλή και το φόβο, «φιμώνουν» εκείνους με τις απόψεις των οποίων διαφωνούν και τους θεωρούν επικίνδυνους για την εξουσία τους. Τους στερούν, λοιπόν, τη δυνατότητα να «μιλούν» για να μπορούν οι ίδιοι να εφαρμόζουν ανεμπόδιστα τα ύπουλα σχέδια και προγράμματά τους. Είναι γνωστή η στάση των Ναζί που κατέκαψαν όλα τα βιβλία τα οποία εξέφραζαν δημοκρατικές ιδέες, προκειμένου να εδραιώσουν το φασισμό στο χώρο κυριαρχίας τους και να τον επιβάλλουν αργότερα σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξάλλου έχουν παρατηρηθεί παρόμοιες συμπεριφορές σε κράτη όπως η Τουρκία όπου έχουν γίνει επανειλημμένα δίκες εναντίον πνευματικών ανθρώπων γιατί «έκαναν το έγκλημα να εκφραστούν ελεύθερα».

Καθίσταται, επομένως, φανερό ότι με τη διατύπωση κριτικών απόψεων, η αξία της δημοκρατίας γίνεται τρόπος ζωής οπότε οι πολίτες γνωρίζουν τις υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματά τους, αγωνιζόμενοι για τη διεκδίκηση όσων καταπατώνται. Εδραιώνεται ο ανθρώπινος πολιτισμός αφού διαφαίνεται η αξία και η δύναμη του πνεύματος, γίνεται σεβαστή η προσωπικότητα του ανθρώπου και η προσφορά του στα τεκταινόμενα. Τροφοδοτείται το πνεύμα με γνώσεις και θετικά ερεθίσματα ώστε να αντιμετωπίζει ευκολότερα τα προκύπτοντα θέματα και να βρίσκει διεξόδους στα διάφορα ζητήματα.
Συμπερασματικά, η ελευθερία έκφρασης εμπεριέχει την ελευθερία όταν διακρίνεται από υπευθυνότητα και πραγματικό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο. Όταν, όμως, απειλεί την ανθρώπινη οντότητα και τη διασύρει σε κατώτερα επίπεδα, οδηγεί στον παραλογισμό, στη σύγχυση και στη διαφθορά της ανθρώπινης συνείδησης.