Περιστέρι…θυμάσαι;

Δέσποινα Τσανταρλιώτη

Το Περιστέρι, ο μεγαλύτερος δήμος στην Αθήνα και ο τέταρτος στην Ελλάδα με πληθυσμό που ξεπερνάει τους 250.000 κατοίκους, γεννήθηκε μέσα από τις ξύλινες παράγκες και τους λασπωμένους χωματόδρομους των χιλιάδων προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σε αυτή τη γωνιά του λεκανοπεδίου της Αθήνας.

Πόσα πράγματα όμως ξέρουμε για τον τόπο που γεννηθήκαμε; Η μνήμη μοιάζει να συγκροτεί τα βήματά της. Το ανάστημα ορθώνεται, η κουλτούρα ολοένα και αναπτύσσεται και τα μάτια των ανθρώπων μοιάζουν να θέλουν να θυμούνται.

Η ιστορική αναδρομή κρίνεται αναγκαία για να δείξει τη πορεία της ζωής.

Δάφνες και λιόδεντρα, σπαρτά και αμπέλια και ένας ατελείωτος στο γυμνό μάτι κάμπος δίνουν την σχεδόν πλήρη εικόνα του τοπίου, τοπίο όχι και τόσο διαφορετικό από τα αρχαία χρόνια. Δύο εκατομμύρια πρόσφυγες το 1922 και το τοπίο καλείται να αλλάξει. Αφετηρία τους: ο Άγιος Αντώνιος. Οι καρφωτές παράγκες στήνονται και γεννάνε επιστήμονες, τεχνίτες, βιοτέχνες και καλλιτέχνες. Προσφυγιά προοδευτική με κλίση στα γράμματα και στις τέχνες. Παρακαταθήκη πολύτιμη για τις ανάγκες της δημιουργίας του οικισμού.

Ο φούρνος των Ξενοπουλέων, το Μπακάλικο του Πάντου, το κουρείο του Στρατηγόπουλου, κέντρα διασκέδασης των Κατελούζιδων μέχρι και χοροδιδασκαλεία. Με την εγκατάσταση των προσφύγων έρχεται και επιβεβαιώνεται και η μεγάλη αθλητική παράδοση. Το 1926 «Ένωση Περιστερίου». Το 1927 «Αστέρας». Το 1931 «Ατρόμητος» και οι πρώτοι περιστεριώτικοι αγώνες βρίσκουν έδαφος.

Η αυτονομία και η ανεξαρτησία καθιερώνονται μόλις το 1934 και το Περιστέρι γίνεται Δήμος. Οι προσφυγικοί συνοικισμοί καλούνται να ορθοποδήσουν και να συγκροτηθούν δυναμικά μέσα σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες. Πρώτος δήμαρχος, ο Σταμάτης Καστριώτης.

«Τότε στο δημαρχείο υπήρχε μεγάλο μίσος εναντίον των προσφύγων», θυμάται ο Γιάννης Μπατζακίδης, ένας από τους πρώτους υπαλλήλους του Δήμου. Συνεπώς η έντονη αμφισβήτηση στο πρόσωπο του Καστριώτη από το σύνολο των κατοίκων του Περιστερίου ήταν αναμενόμενη όπως και η δραστηριοποίηση στον τομέα της διεκδίκησης των αιτημάτων προσφύγων και γηγενών. Συγκροτημένα αιτήματα με τη πλήρης μορφή προγράμματος.

Μια έντονα πολυπληθής πόλη με πολυάριθμο γυναικείο εργατικό δυναμικό απαραίτητα ελκύει βιομηχανικές επενδύσεις. Το 1933 κατασκευάζεται από τους αδελφούς Λαναρά το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας. Μία μεγάλη επένδυση επιτυγχάνεται και το παράδειγμα ακολουθούν ο Θ.Παπάζογλου και οι γιοι του με τη δημιουργία του εργοστασίου «Άριστον». Η εξόρυξη του κάρβουνου στο λιγνιτωρυχείο έρχεται να επιβεβαιώσει την έντονη βιομηχανική παρουσία στη πόλη.

Η μεγάλη πλημμύρα του 1934 εντείνει το δράμα των προσφύγων. Τα ανθρώπινα θύματα 7 και οι καταστροφές ανυπολόγιστες.

Με το ξέσπασμα του πολέμου το 1940 ο αγώνας για επιβίωση προωθεί την αντιστασιακή δραστηριότητα. Οι κινητοποιήσεις διαδέχονται η μία την άλλη όπως και τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πρώτο σύνθημα του ΕΑΜ η «επιβίωση». Στο εθνικό αυτό εγερτήριο, το Περιστέρι δίνει ενωμένο το παρών του. Σύσσωμος ο περιστεριώτικος λαός, απλώνει τα φτερά του και το κίνημα αναπτύσσεται. Πόλη ηρώων. Γκιουνενιώτης, Χαραλαμπίδης, Σταματιάδη-άπειρα αξιομνημόνευτα ονόματα.

Οι καμπάνες της απελευθέρωσης ηχούν και οι πανηγυρισμοί στον ελεύθερο περιστεριώτικο λαό είναι μεγάλοι. Δια βοής εκλέγεται λαϊκός δήμαρχος ο αγωνιστής με πνευματική ακτινοβολία Ευγένιος Χαραλαμπίδης.

Νέα σπίτια, νέες γειτονιές, αύξηση του πληθυσμού και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια φαίνεται να αλλάζουν το τοπίο. «Το Περιστέρι είχε αρχίσει να αλλάζει», αφηγείται ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες δημοσιογράφους, ο περιστεριώτης Σεραφείμ Φυντανίδης.

«Ανθούπολη, Αη-Γιώργης, Εκατό Δέντρα, Λόφος Αξιωματικών, Μπουρνάζι γέμιζαν μέρα με τη μέρα με νέα σπιτάκια χτισμένα όπως-όπως».

Ο πληθυσμός αυξημένος κατά 122% μέσα σε διάστημα δέκα χρόνων. Υπέρογκο ποσοστό, ιδιαίτερα χαρακτηριστικό για τις ραγδαίες αλλαγές σε βιώσιμο επίπεδο. Στο σημερινό Άλσος Περιστερίου στεγαζόταν το λιγνιτωρυχείο που ξαναλειτούργησε το 1951. Όμως οι εκρήξεις για τη διάνοιξη στοών προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές και μαζί την σθεναρή αντίσταση των Ανθουπουλιώτων οι οποίοι και πυρπόλησαν τις εγκαταστάσεις. Η «εξέγερση του κάρβουνου» αναφέρεται σαν ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην περιστεριώτικη ιστορία.

Το έντονο ενδιαφέρον των πολιτών για τα κοινά επέφερε τον αργό μεν αλλά σταθερό δε μετασχηματισμό της πόλης σε σύγχρονη. Για αρκετά χρόνια όμως ο Δήμος αντιμετωπιζόταν σαν πόλη δεύτερης κατηγορίας, συμπεριφορά αρκετά υποτιμητική σε μία πόλη με έντονο ιστορικό υπόβαθρο και δραστηριότητα σε όλα τα επίπεδα μιας βιώσιμης και ζωντανής πόλης με 35 εξωραϊστικούς και πολιτιστικούς συλλόγους. Τις τελευταίες προσφυγικές παράγκες διαδέχονται πολυκατοικίες. Το 1982 τα έργα κατασκευής δικτύου αποχέτευσης λαμβάνουν δράση με στόχο τη ποιοτική αναβάθμιση του τρόπου ζωής στο Περιστέρι. Ένα από αυτά είναι και η δημιουργία του σταθμού του Αγίου Αντωνίου και το Μετρό παίρνει δραστικό ρόλο στην ζωή των δημοτών.

Στην εκπαίδευση ο σύλλογος «Η Γενιά της Παράγκας», η μαθητική εφημερίδα «Η Ζωή του θρανίου», η τοπική εφημερίδα «Το Περιστέρι» όπου και ξεκίνησε τη δημοσιογραφική του καριέρα ο Σεραφείμ Φυντανίδης. Στον αθλητισμό η περιστεριώτικη ομάδα «Ατρόμητος». Στην καλλιτεχνική ζωή το επαγγελματικό θέατρο, ο θίασος του Ζέρβα και ο κινηματογράφος Μον Σινέ. Μεγάλοι ρεμπέτες πέρασαν και επηρέασαν τη καλλιτεχνική δραστηριότητα στη πόλη. Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Μάρκος Βαμβακάρης, Χιώτης, Σωτηρία Μπέλλου, Μαίρη Αλεξοπούλου και η διασκέδαση έπαιρνε διαστάσεις μυθικές στο κέντρο «Οπτασία» όπου και πέρασαν οι μεγαλύτερες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες που έχουν γράψει ιστορία.

Το λαμπρό μέλλον ήδη διεκδικείται από το Περιστέρι και με τη πιλοτική έκθεση του Ιστορικού Μουσείου του Δήμου εκτίθενται αρκετά από τα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία βρέθηκαν κατά καιρούς σε διάφορα σημεία της πόλης.

Είναι βέβαιο ότι η πόλη αλλάζει με άκρως ταχύτατους ρυθμούς με νέα έργα υποδομής, νέοι πολιτιστικοί, αθλητικοί και ψυχαγωγικοί χώροι.

Μια ιδιαίτερη πινελιά δίνεται στο ιστορικό περίγραμμα της πόλης. Μνήμες που στιγμάτισαν μια ολόκληρη ζωή, έρχονται να δώσουν με τη πνοή έργων τη θύμηση παλαιότερων αγώνων, ερέθισμα και για μελλοντικούς.

Μία από αυτές τις πινελιές είναι και o Πανελλήνιος Πολιτιστικός Σύλλογος Απογόνων και Φίλων της Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως, στον πεζόδρομο του Περιστερίου. Το μοναδικό Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα σε σύγκριση με τα τόσα πολλά ανά την Ελλάδα. Μόλις λίγους μήνες κρατά χρόνο ζωής και η περιπέτεια του αρκετά ενδιαφέρουσα σε ένα Δήμο που σέβεται την τόσο σπουδαία ιστορία του.

Η παρέμβαση και η αξιοποίηση του χώρου αποτελεί σημαντικό θέμα για τη δημιουργία του Μουσείου. Η ιστορία του κτιρίου και μόνο κρατά αρκετά χρόνια πριν όταν μία ιδιώτης παρέδωσε το κτίριο το οποίο βρισκόταν κάτω από την ιδιοκτησία της στον Δήμο, με τη προϋπόθεση ότι θα χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ενός πολιτιστικού κέντρου. Και όπως πάντα οι επιθυμίες μένουν πάντα στα χαρτιά και τα έργα βιτρίνας λαμβάνουν αμιγώς δράση. Έτσι και το κτίριο μετατράπηκε σε μία αποθήκη χρήση της οποίας ανέλαβε ο Δήμος κρατώντας τη καλά κλειδωμένη.

Η αυθόρμητη πρωτοβουλία όμως έκανε την εμφάνισή της και την 25^η Μαρτίου 2007 το αγωνιστικό πνεύμα και η απτόητη θέληση έσπασαν τα λουκέτα της πόρτας αλλά και της προχειρότητας των λόγων. Το πρώτο ΕΑΜικό μουσείο δημιουργείται από ομάδα ανθρώπων με αγωνιστική διάθεση και πάνω από όλα…μνήμες, μνήμες που χάραξαν ανθρώπινες ζωές και έθεσαν τα δικά τους θεμέλια για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι. Το πνεύμα τους αγωνιστικό και ελπιδοφόρο. Ο σκοπός τους ιερός. Η όρεξη μεγάλη και το σχέδιο προωθείται αφιερωμένο στη νέα γενιά. Πλούσια δανειστική βιβλιοθήκη(2.000 βιβλία), σπάνιο φωτογραφικό αρχείο, τεράστιας αξίας αντικείμενα, ταυτότητες, γράμματα, ντοκουμέντα, συλλεκτικός περιοδικός τύπος και αφίσες της δεκαετίας 1940-1949 και επανεκδόσεις βιβλίων και αναγνωστικών μεγάλων διανοούμενων, δασκάλων και παιδαγωγών που απηχούν μέσα από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού την αγωνιστικότητα, τη θυσία και τον πόθο για ελευθερία. Σχολεία δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές διαρκώς επισκέπτονται καθημερινά το μουσείο ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία και στο ηλεκτρονικό αρχείο. Άραγε πως θα αντιδρούσαν οι νέοι αυτοί άνθρωποι στο άκουσμα της απειλής γκρεμίσματος του μουσείου; Σίγουρα όχι συγκαταβατικά. Ένας χώρος που ήταν παραμελημένος για πολλά χρόνια από τις εκάστοτε Δημοτικές Αρχές δεν μπορεί παρά να εξάπτει την επιθυμία και την ελπίδα για ουσιαστικά έργα. Η προσπάθεια συνεχίζει απτόητη και πιο δυναμική από ποτέ για να συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε.. και το έργο επεκτείνεται. Στις 25 Μαρτίου 2009 το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης κλείνει δύο χρόνια και καλεί όλο κόσμο να γιορτάσει μαζί με τα μέλη του συλλόγου.

Μπορεί να μην είναι πλέον οι συνθήκες ίδιες. Μπορεί να μην υπάρχει πλέον το θαμπό φως της φυλακής και τα απαγορευμένα βιβλία. Παραμονεύει όμως πάντα ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα που εγκλωβίζει τον λαό σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Διαμορφώνεται πάνω σε μια συντηρητική βάση δεδομένων.

Η ανάγκη μεγάλη για να θυμηθούμε και να ανατρέξουμε στις παραδόσεις μας όχι για να χαρακτηριστούμε παλαιομοδίτες αλλά προοδευτικοί.

Μια ματιά στο παρελθόν ωφελεί ένα ελπιδοφόρο και αξιοπρεπές μέλλον.

Οι δρόμοι της μνήμης χαράχτηκαν και τα σημάδια μένουν ανεξίτηλα στο χρόνο και στις καρδιές των ανθρώπων.

Ένα μεγάλο ιστορικό και ένδοξο παρελθόν γεννάει ένα αισιόδοξο, δημιουργικό και σίγουρο μέλλον με τη μνήμη του παρελθόντος να φωνάζει…θυμάμαι!